از نگاه قرآن تأملي بر عالم خلق و عالم امر

نويسنده: آيت الله شهيد دكتر محمد بهشتي

در علم الهي، موجود را از جهات مختلف، به اقسام گوناگون تقسيم كردهاند: واجب و ممكن، جوهر و عرض و...يكي از اين تقسيمات، تقسيم به مجرد و مادي است. موجود مادي آن است كه پذيراي حركت، تغيير و تحول باشد. موجود مجرد يعني «بينياز ماده» حركت، و تغيير و تحول نميپذيرد.موجود مادي به زمان و مكان بسته است. موجود مجرد از زمان و مكان آزاد و از ميدان اثر اين دو عامل محدودكننده بيرون است.به مجموع موجودات مجرد، عالم امر ميگويند. در عالم امر، هر موجود، به صرف اراده و امر الهي محقق ميشود بيآنكه منتظر آماده شدن زمينة مادي؛ و فرا رسيدن زمان يا بي مانع شدن مكان شود.در تحقق هر موجود امكان ذاتي معتبر است و آنچه بالذات ممتنع و هستيناپذير باشد، خواه مجرد و خواه مادي، خدا به هستياش فرمان ندهد، ولي امكان ذاتي هميشه همراه ذات است و زمان و مكان در او دخالت ندارد.در مقابل عالم امر، عالم خلق است. به عالم ماديات عالم خلق گفتهاند. در اين عالم تحقق هر موجود علاوه بر امكان ذاتي، منوط به امكان استعدادي، يعني پذيرش ماده و مساعد بودن شرايط و آماده بودن زمينه است.